Tijd Toren / Time Tower - Rotterdam Architectuur Maand
1 - 30 June 2024
In de Tijd Toren wordt de gelaagdheid van verleden, heden en toekomst voelbaar. Onze stad is constant in verandering, het verhaal van onze geschiedenis wordt steeds completer, en vanuit daar bouwen we aan ons heden, en denken we collectief over de toekomst. De tijd verandert hoe we naar onze geschiedenis kijken – het verhaal van het Land van Hoboken zien we nu ook in relatie tot het Rotterdams koloniaal verleden, de private villa Huis Sonneveld met een deel voor de familie, en een deel voor hun personeel – elk met eigen trappenhuis. Nu we stil staan bij dat dit gebied dit jaar honderd jaar onderdeel is van onze publieke ruimte, vond ik het belangrijk om ook die kanten te belichten in het project.
Huis Sonneveld is een voorbeeld van het Nieuwe Bouwen, met als uitgangspunt ‘licht, lucht en ruimte’. Elementaire, (ogenschijnlijke) eenvoud, opgebouwd uit vlakken en lijnen. Van buiten – zoals we het meestal zien – valt de geslotenheid op, een wit volume met langgerekte horizontale en verticale openingen, de gevels ontdaan van hun constructieve functie. Binnen sta je versteld van de hoeveelheid zorgvuldig gekozen warme, heldere kleuren – vlakken, stoffen, accenten – onder andere uit een door kunstenaar Bart van der Leck (1876-1958) ontworpen kleurengamma.
Voor de ramen hangen dubbele lagen gordijnen – dik en lichtwerend, dun en transparant. Wat me opviel was dat voor de dienstruimtes de kleur rood was gekozen, een kleur die deze functies symboliseerde. Ook vielen de gordijnen met geblokte patronen op, textielontwerpen van de Franse ontwerpster Elise Djo-Bourgeois (1894-1986), geleverd door de firma Metz&Co. Elke verdieping heeft verschillende balkons, aan de tuinzijde – wat de verbinding tussen binnen en buiten versterkt. En ook de tuin vormt een zorgvuldig gecomponeerde eenheid met het gebouw – alles onderdeel van het ‘Gesamtkunstwerk’.
De uitgangspunten van het ontwerp van de villa, waaronder de gelaagdheid, kleuren en patronen vormden een belangrijke inspiratie voor mijn ontwerp voor de Tijd Toren. De expositie is integraal onderdeel van het ontwerp, geprint op transparante ‘mesh’ textielen die de gevels van de toren vormen. De buitenste laag textielen is gekleurd en voorzien van een patroon, gebaseerd op de kleuren en gordijnen van het interieur van Huis Sonneveld. De binnenste laag draagt de expositie, die bestaat uit archiefmateriaal met tekeningen, foto’s en teksten van 1924 tot 2024 (‘Van Land van Hoboken naar Museumpark’), die per thema in rechthoekige beelden zijn samengevat, en een ‘overlapkaart’ 1924-2024. Zo kijk je door de tijdslagen heen, naar archiefbeelden met daarachter een glimp van het heden – gelaagd, als een scenografie.
De toren bestaat uit drie verspringende volumes, geometrisch en zo elementair mogelijk – reagerend op het bestaande gebouw en de ideeën van het Nieuwe Bouwen. Om de expositie zo toegankelijk mogelijk te maken is de grootste ruimte op de begane grond. In het midden zit het trappenhuis, waarmee de eerste verdieping en de tweede verdieping (het ‘balkon’) bereikt kunnen worden. Het trappenhuis wordt omsloten door rood gekleurd textiel, tot helemaal bovenaan. Als een vuurtoren (’s nachts verlicht), maar ook om de kleur die destijds voor de dienstuimtes was uitgekozen, de meeste zichtbaarheid en waarde te geven.
Naar boven toe worden de ruimtes kleiner: beneden, in de grootste, meest toegankelijke ruimte, kom je samen, neem je de tentoonstelling in je op en wissel je uit. Hoe verder je naar boven gaat, hoe meer je ‘alleen’ bent – hier ligt het accent meer op naar buiten kijken, op reflectie. De beweging van samen naar alleen, en van ‘zwaar naar licht’, wordt benadrukt door een gradient in transparantie van en patroon op de textielen, en de hoeveelheid materiaal die getoond wordt in de expositie. Vanaf de buitenzijde zijn de beelden van de expositie ook licht zichtbaar – meer abstract, haast als architectonische elementen, die diepte geven aan het geheel.
Eerder heb ik modulaire, elementaire bouwsystemen ontworpen van oa hout, waardoor de paviljoens vaak ook zelf gebouwd konden worden. Maar voor deze manifestatie van één maand leek het me een duurzame keuze én ook een uitdaging, om te werken met ‘huurbaar’ steigermateriaal. In combinatie met het bedrukte textiel wordt het zo een subtiele verwijzing naar de stad in transformatie, én kunnen we op relatief eenvoudige ‘lichte’ wijze, toch grote impact maken, een groot gebaar.
De Tijd Toren is een project dat ik mocht doen naar aanleiding van het winnen van een uitvraag door AIR en OMI Rotterdam, waarbij ik het concept en ontwerp presenteerde, samen met een begroting, plan van aanpak en team voor de uitvoering. Vervolgens had ik de leiding over het gehele traject, van idee tot realisatie.
Concept, Ontwerp en Uitvoering
Alexandra Sonnemans
Team
OMI Rotterdam (tentoonstelling), Team Thursday (grafisch ontwerp), Dutch Steigers (constructie), LENN (prints),
Paul Groenendijk (teksten tentoonstelling), Titus Verheijen (vertaling)
Dank Hetty Berens, Catja Edens, Alfred Marks, Joost de Munk, Nada Kojadinovic, Tijn van de Wijdeven,
Suze van der Markt, Jolanda van Dinteren, AIR, Nieuwe Insituut, Stichting Volkskracht, Quintus Belichting
Opdracht en Initiatief
OMI, AIR
Image credits
1-4, 8 Huis Sonneveld ©Alexandra Sonnemans
5-7 Stills van ‘Huis Sonneveld reconstructie van nieuw zakelijk wonen / een film van Noud Heerkens’
9-11 Evidence of the Absent, Along the Line, Pavilion La Dérivée ©rotative studio (Alexandra Sonnemans & Caterina Viguera)
12-13 concept beelden Tijd Toren ©Alexandra Sonnemans
14-16 ©Alexandra Sonnemans
©Alexandra Sonnemans 2024